ჩვენ, ადამიანის უფლებათა სახლების ქსელის ხელმომწერი წევრები, შეშფოთებულნი ვართ საქართველოს ხელისუფლების გადაწყვეტილებით, წარადგინონ კანონის პროექტი უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ, რომელიც თითქმის სიტყვასიტყვით იმეორებს 2023 წლის მარტში საქართველოში მასობრივი საპროტესტო გამოსვლების შედეგად გახმობილ კანონპროექტის ტექსტს. ასევე შეშფოთებულნი ვართ ბოსნია და ჰერცეგოვინაში სერბსკას რესპუბლიკის ეროვნულ ასამბლეაში მსგავსი კანონის მეორე მოსმენით დაგეგმილი განხილვის გამო. კანონპროექტების (ხელახალი) წარდგენა ეწინააღმდეგება საქართველოსა და ბოსნია და ჰერცეგოვინას მიერ ნაკისრ ადამიანის უფლებათა დაცვის ვალდებულებებს და საფრთხეს ქმნის, რომ შეზღუდავს ამ ქვეყნებში სამოქალაქო საზოგადოებისა და მედიის ქმედით და ლეგიტიმურ საქმიანობას. მოვუწოდებთ ხელისუფლებას თბილისსა და ბანია-ლუკაში, შეასრულონ პოლიტიკური და სამართლებრივი ვალდებულებები და უარი თქვან კანონმდებლობაზე, რომელიც პირდაპირაა გადმოღებული რუსეთის ავტორიტარული ტაქტიკებიდან.
2024 წლის 3 აპრილს საქართველოს პარლამენტმა უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ კანონის პროექტი დააინიცირა. პროცესს თან ახლავს სამოქალაქო საზოგადოების უცხოელი დონორების წინააღმდეგ მიმართული მადისკრედიტირებელი კამპანია. ეს გადახვევაა საქართველოს მთავრობის 2023 წლის ცალსახა დაპირებიდან, უკან გაეხმო ე.წ „უცხოელი აგენტების შესახებ კანონი“. იმავე დღეს, 2024 წლის 3 აპრილს, სერბსკას რესპუბლიკის იუსტიციის სამინისტროს ვებ.გვერდზე გამოქვეყნდა კანონი არასამეწარმეო ორგანიზაციების საქმიანობის სპეციალური რეესტრისა და საჯაროობის შესახებ. 2023 წლის სექტემბერში, პირველი მოსმენით მიღების შემდგომ, კანონის პროექტს დაემატა სხვა ნეგატიური ცვლილებები, რაც იმ დროს ერთობლივი განცხადებით დავგმეთ.
ორივე კანონი მიზნად ისახავს, შეიქმნას სპეციალური რეესტრი იმ არასამთავრობო ორგანიზაციებისა, რომლებიც დაფინანსებას უცხოური წყაროებიდან იღებენ. მათ ეწოდებათ „უცხოური გავლენის აგენტები“ (ბოსნია და ჰერცეგოვინაში) და „უცხოური ძალის ინტერესების გამტარებელი ორგანიზაციები“ (საქართველოს მიერ შემოთავაზებული განახლებული ტერმინი): სტალინურ რეპრესიებთან დაკავშირებული უარყოფითი კონოტაციებით გაჯერებული დამამცირებელი ცნებები. ამგვარ ორგანიზაციებს დაევალებათ, მიყვნენ ანგარიშგების ძალიან რთულ მოთხოვნებს. სახელმწიფო ორგანოები კი მიიღებენ ინსპექტირებების მეტისმეტად ფართო უფლებამოსილებას.
ბოსნია და ჰერცეგოვინაში „უცხოური გავლენის აგენტებს“ აეკრძალებათ მონაწილეობა „პოლიტიკურ აქტივობებსა“ და ნებისმიერ სხვა საქმიანობაში, რომელიც „ძირს უთხრის სერბსკას რესპუბლიკის ერთიანობას“. ეს განუსაზღვრელი ტერმინები ხელს შეუშლის სამოქალაქო ადვოკატირების ძირითად მიზანს – გავლენა მოახდინოს სახელმწიფოს პოლიტიკაზე და გადაწყვეტილების მიღების პროცესზე ადამიანის უფლებების, დემოკრატიისა და სამართლის უზენაესობის სასარგებლოდ.
კანონის მოთხოვნების დაუმორჩილებლობა გამოიწვევს მძიმე ჯარიმებს. ამასთანავე, სერბსკას რესპუბლიკაში, სანქციები აშკარად მკაცრი და არაპროპორციულია: „პასუხისმგებელ პირთა“ საქმიანობის აკრძალვა და სისხლისსამართლებრივი სასჯელი.
როგორც ჩანს, საქართველოში არასამთავრობო ორგანიზაციების წინააღმდეგ მიმართული კანონმდებლობის ხელახლა ინიცირება ადამიანის უფლებებსა და დემოკრატიულ ღირებულებებზე თავდასხმის უფრო ფართო გეგმის ნაწილია. 2024 წლის 4 აპრილს პარლამენტმა დაჩქარებული წესით გააუქმა პოლიტიკური პარტიების სიებში ქალთა სავალდებულო გენდერული კვოტები, ხოლო 3 აპრილს დაინიცირდა საკონსტიტუციო ცვლილებები, რომლებიც მიზნად ისახავს, აიკრძალოს ლგბტქი+ ჯგუფთან და მათ ინტერესებთან დაკავშირებული გამოხატვა და პროტესტი.
საქართველოს და სერბსკას რესპუბლიკის ხელისუფლებათა მიერ დეკლარირებული მიზნებია გამჭვირვალობის უზრუნველყოფა ისედაც ღია სამოქალაქო სექტორში. ამისგან განსხვავებით, სხვა ქვეყნების გამოცდილება აჩვენებს, რომ „უცხოეთის აგენტების“ კანონების რეალური მიზანი უფლებადამცველთა დაკნინება და მათი არსებითად მნიშვნელოვანი საქმიანობის დელეგიტიმაციაა. ე.წ. „უცხოეთის აგენტების შესახებ კანონების“ ფენომენი რუსეთის 2012 წლის კანონითაა შთაგონებული. წლების მანძილზე ვსწავლობდით და აღვრიცხავდით, თუ როგორ იყენებდა ამ კანონმდებლობას რუსეთის ხელისუფლება გაერთიანებისა და გამოხატვის თავისუფლებებზე თავდასხმისთვის, დამოუკიდებელი სამოქალაქო საზოგადოების მოსპობისთვის; უფლებადამცველების, მედიის და კრიტიკული ხმების სტიგმატიზირების, გაჩუმებისა და დამორჩილებისთვის.
სამოქალაქო საზოგადოების წინააღმდეგ რუსეთის ავტორიტარულ მოქმედებათა ტაქტიკის გამოყენება ფართო რეგიონალურ ტრენდად იქცა და ეს პროცესი მიმდინარეობს სამხრეთ კავკასიაში, დასავლეთ ბალკანეთსა და ცენტრალურ აზიაში. 2024 წლის 2 აპრილს ყირგიზეთის პრეზიდენტმა ხელი მოაწერა მსგავს კანონს, რომელიც შეეხება სამოქალაქო საზოგადოებასა და თავისუფალ მედიას მსგავსივე საბაბით, რაც საქართველოსა და ბოსნია და ჰერცეგოვინის სერბსკას რესპუბლიკაში გამოიყენება.
უცხოეთის აგენტების შესახებ კანონი ეწინააღმდეგება ადამიანის უფლებათა ევროპულ კონვენციას, რომლის მხარეც არის როგორც საქართველო, ასევე ბოსნია და ჰერცეგოვინა. ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა, რომ რუსეთის უცხოეთის აგენტების კანონმდებლობა ვერ აკმაყოფილებს განჭვრეტადობისა და განსაზღვრულობის მოთხოვნებს და, შესაბამისად, ვერც კანონის ხარისხიანობის ტესტს, რაც არღვევს გაერთიანების თავისუფლებას.
ვენეციის კომისიამ და ეუთომ/ოდირმა სერბსკას რესპუბლიკის კანონი გამოხატვისა და გაერთიანების თავისუფლებების შემლახავად მიიჩნია. ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებათა კომისარმა „ხაზი გაუსვა [ბოსნია და ჰერცეგოვინაში სამოქალაქო საზოგადოებისთვის] ისედაც შემზღუდავ გარემოს“ და კანონის პროექტი თავისუფლებებით სარგებლობისთვის საზიანოდ შეაფასა.
გაეროს სპეციალურმა მომხსენებელმა უფლებადამცველთა მდგომარეობის საკითხებზე 2023 წლის ნოემბერში მისი საქართველოში ოფიციალური ვიზიტის შემდგომ ხაზი გაუსვა ქვეყანაში სამოქალაქო საზოგადოების წინააღმდეგ მიმართულ „ადგილობრივი მტრის“ ნარატივს, და შეშფოთებით აღნიშნა უცხოელი აგენტების კანონმდებლობის შესახებ გავრცელებული დისკურსით უკვე დამდგარი ზიანის შესახებ. მან მოუწოდა ხელისუფლებას, ეზრუნათ უფლებადამცველების გაუარესებული მდგომარეობის გაუმჯობესებაზე.
უფლებადამცველთა შესახებ გაეროს დეკლარაცია სახელმწიფოთაგან მოითხოვს, შექმნან სამოქალაქო საზოგადოებისთვის ხელსაყრელი გარემო, არ შეუზღუდონ დაფინანსება და არ მოახდინონ დელეგიტიმაცია დაფინანსების გეოგრაფიული წარმოშობის საფუძველზე. ყველას აქვს უფლება, ინდივიდუალურად თუ სხვებთან ერთად, მოითხოვოს და მიიღოს დაფინანსება ადამიანის უფლებების ხელშეწყობისა და დაცვისთვის, მათ შორის უცხოური წყაროებიდან.
და ბოლოს, წარმოდგენილი კანონმდებლობა არ შეესაბამება ევროკავშირის ძირითად უფლებათა ქარტიას. მართლმსაჯულების ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა, რომ უნგრეთში მსგავსი კანონმდებლობა არღვევდა, მათ შორის, ქარტიით დაცულ გაერთიანების თავისუფლებას, რაც აქტუალურია როგორც საქართველოსთვის, ასევე ბოსნია და ჰერცეგოვინისთვის, როგორც ევროპის კავშირის კანდიდატი ქვეყნებისთვის.
მოვუწოდებთ საქართველოს პარლამენტსა და სერბსკას რესპუბლიკის ეროვნულ ასამბლეას, პატივი სცენ თავიანთი სახელმწიფოების მიერ ევროპის საბჭოსა და გაეროს ინსტიტუციებში ნაკისრ საერთაშორისო ვალდებულებებს, დაიცვან თავისუფალი და დამოუკიდებელი სამოქალაქო საზოგადოებისთვის ფუძემდებლური ძირითადი თავისუფლებები, და უარი თქვან კანონპროექტებზე, რომლებსაც შეუძლიათ სამოქალაქო საზოგადოებისა და მედიის შეუქცევადად დაზიანება.
ხელმომწერი ორგანიზაციები:
Belarusian Association of Journalists
Educational Human Rights House Chernihiv and its member organisations:
- Human Rights Vector NGO
Helsinki Foundation for Human Rights (Poland)
Human Rights Center “Viasna”
Human Rights House Banja Luka and its member organisations:
- Banjaluka Centre for Human Rights
- Centre for Environment
- Helsinki Citizen’s Assembly
- Hi Neighbour
- Transparency International
Human Rights House Belgrade and its member organisations:
- Civic Initiatives
- Helsinki Committee for Human Rights in Serbia
- Lawyers’ Committee for Human Rights – YUCOM
Human Rights House Crimea and its member organisations:
- Human Rights Centre ZMINA
- CCE Almenda
Human Rights House Tbilisi and its member organisations:
- Rights Georgia
- GCRT – Georgian Centre for Psychosocial and Medical Rehabilitation of Torture Victims
- Human Rights Centre
- Media Institute
- Sapari
Human Rights House Yerevan and its member organisations:
- Pink Human Rights Defender NGO
- Sexual Assault Crisis Center
- Socioscope NGO
- Women’s Resource Center NGO
Human Rights House Zagreb and its member organisations:
- Centre for Peace Studies
- Documenta – Center for Dealing with the Past
Legal Education Society (Azerbaijan)
Mental Health and Human Rights Info (Norway)
Sarajevo Open Centre
The Barys Zvozskau Belarusian Human Rights House
